Ga naar de inhoud

Autisme en de rechtsstaat

  • jeroen 
Listen to this article:
0:00
0:00

De impact van gezag op een gevoelig brein

De titel klinkt misschien wat zwaar, maar dat is niet mijn bedoeling. Wat ik wil laten zien, is de invloed die gezagsdragers, de ‘dienders op straat’ , kunnen hebben op mensen zoals ik: mensen die gevoelig zijn voor sfeer, prikkels en autoriteit.

Een ontmoeting bij de Mensenbieb

Onlangs mocht ik voor de Mensenbieb een “levend boek” zijn voor politie en handhaving in Purmerend. Het was een bijzondere bijeenkomst waar ik met warme gevoelens op terugkijk. Natuurlijk kan ik niet in details treden, het is een ongeschreven regel dat persoonlijke verhalen daar blijven, maar wat ik wél kan delen, is dat de gesprekken die ik voerde, diepgaand en waardevol waren.

Het uniform als symbool

Tijdens een van die gesprekken vertelde ik aan een rechercheur dat ik moeite heb met het uniform. Voor mij symboliseert het gezag en macht. Mijn autistische brein gaat dan meteen aan het werk:
Doe ik iets verkeerd? Waarom voelt dit zo zwaar? Wat moet ik doen of laten om niet raar over te komen?

Terwijl we daarover spraken, stapte zijn collega binnen, volledig in uniform, met alle toeters en bellen die er tegenwoordig bij horen. Vroeger kwamen ze nog weg met een dienstwapen, handschoenen, notitieblok en handboeien. Nu lijken ze wel wandelende uitrustingsrekken.

Ik deinsde letterlijk achteruit. De rechercheur merkte het meteen; hij gniffelde even, maar zag ook de impact. Mijn lichaam reageerde sneller dan mijn hoofd. Ik begon te stotteren en kon de persoon in uniform niet meer zien als mens, alleen nog als de rechtsstaat.

Intentie versus interpretatie

Ik weet niet hoe een neurotypisch persoon hierop zou reageren, maar bij mij maakt het indruk. In het gesprek bespraken we hoe ik het ervaar om een diender voor me te hebben, en hoe het is voor een diender om iemand met autisme tegenover zich te hebben.

Ik probeerde duidelijk te maken dat ik in hun ogen waarschijnlijk “onverwacht gedrag” vertoont, gedrag dat misschien als verdacht kan worden geïnterpreteerd. Daar hadden ze niet direct bij stilgestaan. In een ander gesprek met iemand van de brigade was er wél herkenning: zij kende iemand met autisme in haar directe omgeving, en herkende daardoor sneller de signalen.

Autisme en het VN-verdrag Handicap (CRPD)

Wat me raakte, was het besef dat mijn gedrag soms botst met hoe anderen het interpreteren. Mijn intentie en hun aanname raken uit sync, en dat kan misverstanden opleveren.

Hiervoor bestaat het VN-verdrag Handicap (CRPD). Dat verdrag stelt dat mensen met een beperking, zoals autisme, recht hebben op autonomie, toegankelijkheid en volwaardige participatie. Klinkt ambtelijk, maar betekent iets eenvoudigs: we moeten elkaar de kans geven om begrepen te worden.

Mijn reactie op het uniform en het gesprek met de dienders laten precies zien waarom dit belangrijk is. Niet omdat iemand iets fout doet, maar omdat er snel ruis ontstaat tussen intentie en perceptie. De dienders zagen een gespannen man. Ik voelde een overweldigende symboliek van macht. Twee werelden die allebei waar zijn, maar elkaar soms net mislopen.

Een tragisch voorbeeld uit Amerika

In de VS liep zo’n misverstand tragisch af. Op 4 september 2020 werd Linden Cameron, een 13-jarige jongen met autisme, neergeschoten door de politie in Salt Lake City. De communicatie en verwachtingen liepen totaal uiteen. Zijn gedrag werd verkeerd geïnterpreteerd, met desastreuze gevolgen. Dit is helaas één van de vele voorbeelden waarin gedrag van de ene persoon en de ander volledig langs elkaar heen gaan met grote gevolgen van dien.

Praktische oplossingen: de Blue Envelope

Tijdens mijn gesprekken met de politie moest ik denken aan een Amerikaans initiatief: de Blue Envelope. Dat is een hulpmiddel voor bestuurders met autisme, bedoeld voor verkeerssituaties. In de envelop zitten je rijbewijs, verzekeringspapieren en contactinformatie , maar ook uitleg over autisme en tips voor de politie:
Hoe je rustig communiceert, plotselinge bewegingen vermijdt, en hoe je iemand met autisme beter kunt begrijpen.

Het programma begon in Connecticut en is inmiddels beschikbaar in meerdere staten. Wat het bijzonder maakt, is dat het laat zien hoe kleine aanpassingen grote misverstanden kunnen voorkomen.

Nederlandse alternatieven

In Nederland hebben we geen exacte tegenhanger van de Blue Envelope, maar er zijn wel hulpmiddelen:

  • Autipas: Een kaart die je bij je draagt en toont dat je autisme hebt. Handig bij musea, evenementen of sociale situaties.
  • Communicatiekaarten: Hierop staat hoe je het liefst wordt aangesproken. Bijvoorbeeld: “Spreek rustig en duidelijk, geef me even de tijd.”
  • Crisiskaarten: Voor situaties waarin stress of een meltdown kan ontstaan. Ze bevatten informatie over triggers, reacties en contactpersonen.
  • Digitale registraties: Sommige gemeenten bieden apps of systemen waarin je je voorkeuren kunt vastleggen voor hulpdiensten.

Deze middelen slaan een brug tussen intentie en interpretatie. Ze geven ruimte, veiligheid en begrip, zonder dat je zelfstandigheid of verantwoordelijkheid wordt aangetast.

De brug tussen mens en mens

Wat ik hoop dat dit verhaal laat zien, is dat de echte brug niet ligt tussen autisme en de wet , maar tussen mens en mens.
Gezagsdragers die leren omgaan met neurodiversiteit doen dat niet uit medelijden, maar uit respect voor gelijkwaardigheid. En dat maakt alle verschil.

 Bronvermeldingen

VN-verdrag inzake de rechten van personen met een handicap (CRPD)

Casus Linden Cameron (VS, 2020)

 Blue Envelope-programma (VS)

 Autipas en Nederlandse hulpmiddelen