Wanneer de Overprikkeling Te Veel Wordt

Meltdown en Shutdown Begrepen.

Ik vertel u eerst even iets over freeze-respons om daarna mijn persoonlijke verhaal te vertellen, dit doe ik om u
(de lezer) even wat achtergrondinfo te geven over het fenomeen freezen. Daarna vertel ik over mijn ervaring met zowel de Meltdown alswel de shutdown. Deze laatste komt vaker voor (gelukkig) maar kan wel uitmonden tot een meltdown. Hoe dat zit leest u straks verder.

Freezen

Soms heb je wel eens (tenminste, daar ga ik van uit) dat je als mens en ja ik heb het ook bij bepaalde zoogdieren gezien, dat iets je zo verbaast bent,  dat je even freezed. We blokkeren even zowel in denken als doen.

In de psychologie en neurologie wordt freezen vaak de “freeze-respons” genoemd. Het is onderdeel van onze vecht-, vlucht- of freeze-reactie (fight, flight, freeze) en stamt uit een primitief overlevingsmechanisme.

Waarom “freezen” we?

Verwerking in real-time:

Als we iets onverwachts of overweldigends meemaken, kunnen onze hersenen even niet direct verwerken wat er gebeurt. Onze amygdala (het alarmsysteem in de hersenen) detecteert een mogelijke dreiging en stopt andere systemen om alle energie te richten op wat er aan de hand is. Denk aan een “pauze” om een snelle analyse te maken.

Overlevingsstrategie:

In de natuur kan stil blijven staan een voordeel zijn. Als een prooi zich niet beweegt, kan het roofdier denken dat het geen dreiging vormt of moeilijker te zien is. Bij mensen kan dit nog steeds meespelen in hoe ons lichaam reageert, ook al hebben we die situatie misschien niet letterlijk meer.

Mentale buffer:

Bij iets onverwachts, zoals een schokkend nieuwsbericht of een vreemde situatie, heeft je bewustzijn even een pauze nodig om de situatie te interpreteren. Dit komt omdat onze hersenen constant proberen te voorspellen wat er gebeurt. Iets onverwachts doorbreekt die voorspelbaarheid en “bevriest” ons systeem.

Is het nuttig?

Ja en nee. Het kan nuttig zijn in situaties waarin direct handelen niet verstandig is, zoals bij een onverwachte dreiging. Maar in het dagelijks leven (zoals sociale situaties of overprikkeling) kan het frustrerend zijn als je “bevriest” terwijl je eigenlijk iets zou willen doen of zeggen.

Bij mensen met autisme werkt de freeze-respons net even anders dan bij neurotypische mensen. Dat komt vooral door hoe het autistische brein informatie verwerkt en omgaat met prikkels. Waar het bij de meeste mensen een snelle reflex is op gevaar, kan die freeze bij autisme al optreden door iets veel subtielers, zoals te veel prikkels of een onverwachte situatie.

Neurotipische ?
ja laat ik dit ook even uitleggen want je komt het vast nog wel een keer tegen. Neuro staat voor de hersenen en typische staat voor gewoon / verwachte patroon. Dus in dit geval de gewoon werkende hersenen (wat dat dan ook wezen mag) het is in het leven geroepen door autisme- en neurodiversiteitsgemeenschap om een onderscheid te maken tussen mensen met een typisch neurologisch functioneren en mensen die neurodivergent zijn, zoals mensen met autisme, ADHD, of andere neurologische verschillen. Ik zelf vind het een vreselijk woord maar het wordt nu eenmaal vaak gebruikt door de wetenschap en andere lectuur. Het is maar dat je het weet 😊

Mijn persoonlijke verhaal:

Prikkeloverload

Als ik terugkijk op mijn persoonlijke ervaringen met prikkeloverload, of zoals ik het liever noem: overexposure, dan merk ik dat er in zo’n korte tijd zoveel prikkels tegelijk binnenkomen dat ik gewoon een “error” krijg. Mijn brein slaat vast. Ik kan nog wel denken, maar het is alsof ik vastzit in een deel van mijn geest dat geen invloed meer heeft op mijn lichaam – zoals het holistische concept van mijn kleine ik, dat ik niet meer kan aansteken of aansturen. Mijn geest kan wel beredeneren maar de kleine ik krijgt geen informatie meer doordat de stress van de overprikkeling alles blokkeert.
Dit is voor mij de typische Shutdown.

Minder automatische reacties

Naar mijn idee kunnen we, afhankelijk van hoe we ons voelen sommige dingen automatisch doen. Denk bijvoorbeeld aan het opvangen of ontwijken van een bal. Dit soort reacties lijken vanzelf te komen, als een geprogrammeerde functie. Maar soms, wanneer de drukte in ons hoofd te veel wordt door bijvoorbeeld; vermoeidheid, stress of boosheid, kunnen zelfs deze automatische handelingen en onze observaties van de dingen om ons heen volledig geblokkeerd worden. Het voelt alsof er een soort ‘deksel’  over mijn gedachten zit, waardoor ik niet meer in staat ben om snel en adequaat te reageren. Het lichaam doet misschien nog wel wat, maar mijn geest is afwezig, gevangen in de overprikkeling. Dit noemt men ook wel een shutdown. Je lichaam en geest hebben even geen communicatie en je voelt je uitgeput. Je bent mentaal letterlijk op. Een shutdown herstel kan enkele uren duren afhankelijk van persoon tot persoon.

Vervolg van de blokkade

Wat mij dan opvalt in zo’n moment, is dat ik me bewust ben van die blokkade. Ik voel het, ik ben er van bewust, maar ondanks dat kan ik er niet op reageren. Mijn geest en mijn lichaam lijken wel op twee verschillende golflengten te zitten. Pas na enkele seconden (wat soms voelt als minuten) merk ik dat er weer een soort communicatie op gang komt tussen lichaam en geest. Op dat moment ben ik weer in staat om te reageren en de handelingen uit te voeren die ik eigenlijk wilde doen. Wat me dan vaak opvalt, is dat ik niet veel later een enorme vermoeidheid voel. Het lijkt wel alsof al mijn energie is gegaan naar het herstellen van die tijdelijke storing tussen mijn lichaam en geest. Het is alsof ik een zware taak heb moeten uitvoeren, puur door het ‘resetten’ van mezelf.

Na de reset

Voor mij is de periode ná de “reset” misschien wel het moeilijkst. Mijn lichaam en geest voelen dan zo uitgeput dat ik weinig meer aankan. De prikkels uit mijn omgeving en de stress die mijn lichaam ervaart (ja, ik noem het stress, ook al weet ik niet precies of het adenine is of iets anders) stijgen zo hoog dat ik echt een “veilige” omgeving moet zoeken om tot rust te komen. Het lijkt wel alsof mijn zenuwstelsel volledig overbelast is, en in die momenten is het voor mij essentieel om ergens rustig te kunnen zijn, zodat ik kan ont-stressen.

Wat ik dan ook vaak merk, is dat mensen verbaasd kunnen reageren als ze proberen me te helpen, vooral als ik met agressie reageer. Maar voor mij is agressie dan gewoon een reflex, mijn primaire manier van reageren op de overbelasting die ik voel. Het is als een manier om mijn grenzen aan te geven wanneer mijn lichaam en geest het niet meer kunnen trekken. in dat geval kun je me het beste met rust laten en er voor zorgen dat mijn omgeving veilig en rustig is. zo weinig mogelijk prikkels en vooral niet fysiek aan me zitten (knuffel, aaien etc). anders kom ik in een Meltdown.

Wat kan je wel en niet doen

Dat is een cruciale vraag, vooral als je te maken hebt met autisme. In mijn ervaring spelen de kleuren van de emotie kleurenkaart een grote rol. Groen staat voor vrolijkheid en stabiliteit, geel duidt op een lichte spanning, oranje is een waarschuwing dat er iets niet goed gaat, en rood is het punt waarop de situatie te ver is gegaan. Dit is allemaal vrij herkenbaar.

Voor mijzelf heb ik ook een ‘zwart’ toegevoegd aan deze kaart. Dit is het moment waarop mijn “kleine ik” in mijn beleving als het ware vecht, alsof hij een bezerk is die zich probeert te verdedigen tegen alles wat er om me heen gebeurt. Het zwart is voor mij het punt waarop alles volledig overbelast is, en ikzelf niets meer kan doen. Het is alsof ik in mijn eigen lichaam opgesloten zit en mijn geest vecht om de controle terug te krijgen. Het is een toestand waarin ik eigenlijk niet meer weet hoe ik verder moet, waarin alles verstoord lijkt en ik geen uitweg meer zie. Het is ook het moment dat andere personen het voor me moeten overnemen, omdat ik zowel een gevaar kan worden voor mezelf als voor hen. Nee, ik ben niet trots op dit moment en ik heb het gelukkig maar twee keer meegemaakt. Het is een moment dat zo ver van jezelf afstaat, dat het me ook echt afschrikt als het gebeurt.

Dit laatste als ik in code zwart ben is wat men ook wel een meltdown noemt. Je emoties worden zo overprikkeld dat de enige manier van ontladen in agressie uit. Hoe dit er uit ziet is bij iedereen anders. Bij mij duurt het vaak maar een half uur tot een uur tot ik volledig tot rust gekomen ben. Daarna heb ik enkele dagen nodig om weer lichamelijk en geestelijk stabiel te worden.

Wanneer ik dus ofwel in een shutdown of Meltdown kom is het belangrijk dat ik ruimte en rust krijg. De shutdown kan ik over het algemeen snel oppakken en mezelf de ruimte geven. Bij een Meltdown is het zaak dat andere de regie overnemen en mij begeleiden naar een rustige ruimte. Het is niet dat ik alles en iedereen zal aanvallen, maar elke extra trigger is er een teveel en zal dus met agressie beantwoordt worden. Nogmaals dit is niet expres maar een soort beveiliging in mijn interne systeem. Het is daarom ook belangrijk dat hulpverleners die met mensen om moeten gaan die in een psychose of met een meltdown te maken krijgen, dat ze ons rustig en zorgzaam benaderen. Soms is naast me zitten of alleen maar bij me zijn al genoeg.

Conclusie: Van duisternis naar licht
Iedereen heeft zijn zwarte zones, momenten waarin het leven zwaarder voelt dan je denkt aan te kunnen. Ik schaam me er soms nog steeds voor, maar tegelijkertijd weet ik nu dat deze momenten me hebben laten zien wie ik écht ben. Het zijn geen hoofdstukken om uit te wissen, maar lessen om mee te nemen. Juist door die donkerte heb ik geleerd wat mijn kracht is: doorgaan, delen, en anderen helpen om hun eigen pad te vinden.

Wat ik heb geleerd, en wat ik anderen wil meegeven, is dit: zelfs in de diepste duisternis is er altijd een vonkje licht. Soms moet je het zoeken, soms moet je het maken, en soms moet je het gewoon even laten schijnen door anderen. Maar het is er altijd. Schaamte maakt plaats voor acceptatie, en die acceptatie maakt groei mogelijk.

Ik ben niet perfect – niemand is dat – maar ik ben wel trots op hoe ik mezelf keer op keer heb teruggevonden. En ik hoop dat mijn verhaal jou misschien dat kleine vonkje kan geven als je het nodig hebt. 🌟